رنگرزی به کاری گفته می شود که در آن مواد اولیه بافت فرش و فرش سجاده ای مانند نخ ، الیاف و پشم و ... در مواد رنگی شیمیایی و یا طبیعی آغشته به رنگ می شوند . در این فرآیند مولکول های رنگ با نخ و یا پشم سجاده فرش آغشته و پیوند می خورند .
در کل برای رنگرزی چهار مرحله اصلی وجود دارد که عبارتند از : مواد رنگزا ، کالای رنگرزی ، مواد شیمیایی و ماشین آلات رنگرزی .
موادی که برای رنگرزی استفاده می شوند یا به صورت طبیعی هستند یا شیمیایی . سه سبک مختلف از رنگرزی موجود می باشد که عبارتند از کلاقه ای ، گره ای و کاتازوم .
در رنگرزی از انوع نمک های فلزی مانند زاج و مواد قلیایی مثل آمونیاک نیز استفاده می شوند که در آب که اصلی ترین ماده برای رنگرزی است استفاده به کار برده می شوند .
در زمان های قدیم از ماشین های رنگرزی سنتی استفاده می شده است ولی امروزه از ماشین های پیشرفته تری نیز استفاده می شود که کار را آسان تر کرده اند .
برای آموزش رنگرزی باید ابتدا انواع رنگ ها را شناخت . ابتدایی ترین مرحله شناخت رنگ می باشد.
- رنگهای اولیه : آبی و زرد و قرمز رنگهای اولیه هستند که با مخلوط این رنگ ها ، رنگ های ثانویه به وجود می آیند .
- رنگهای ثانویه : مخلوط آبی و زرد = سبز ، مخلوط قرمز با زرد = نارنجی و مخلوط آبی با قرمز = بنفش . این رنگها از ترکیب رنگهای اولیه به دست می آیند .
- رنگ های ثالثیه : از ترکیب رنگ های اولیه و ثانویه به وجود می آیند . این نوع رنگ ها از نوع کم رنگ و پر رنگ نوع اولیه و ثانویه می باشند .
برای رنگرزی کردن فرش و فرش سجاده ای از چند نوع رنگ استفاده می شود . البته باید این نکته را هم در نظر گرفت که درجه حرارت نیز بر نوع و کیفیت رنگ تاثیر دارد . انواع رنگها عبارتند از :
- رنگ شیمیایی : این نوع رنگ ها حالتی مصنوعی دارند و منشاء آنها از مواد شیمیایی و مصنوعی می باشد . رنگ های شیمیایی ارزان هستند و استفاده کردن از آنها آسان می باشد .
- رنگ طبیعی : این نوع رنگ ها منشاء طبیعی دارند و در طبیعت توسط انواع گیاهان تولید می شوند . این نوع بسیار با دوام و گران هستند .
- رنگ جانوری : برای تهیه این رنگ ها از قرمزی کفش دوزک برای رنگ قرمز و حلزون برای رنگ ارغوانی استفاده می شوند . ابتدا جانور را پرورش می دهدند سپس پخته و خشک می کنند و مورد استفاده قرار می دهند .
- رنگ فلزی : برای تهیه این رنگ از اکیسد آهن و دیگر مواد معدنی داخل زمین استفاده می شود .
- رنگ گیاهی : این نوع رنگ بسیار گران و با کیفیت است . در حدی مثال زدنی. از نمونه گیاه هایی که برای ساخت این نوع از گیاه های زیر استفاده می شود :
- روناس : این گیاه را در سن 3 تا 7 سالگی از ریشه در خاک جدا می کنند و با این گیاه رنگ های آجری تا قرمز را تولید می کنند .
- پوست گردو : از پوست گردو می توان رنگ های کرم ، شتری و قهوه ای را تولید کرد .
- برگ مو : از این گیاه برای تولید رنگ های زرد ، چمنی سبز و زرد لیمویی استفاده می شود .
- پوست انار : از پوست انار نیز برای تولید رنگ های زرد تیره نزدیک به قهوه ای و بیشتر رنگ های خاکستری و موشی استفاده می شود .
- بقم : برای تولید رنگ های نوع قرمز و زرشکی مانند و حتی مانند بنفش نیز از این گیاه استفاده می شود .
- جفت : برای تولید رنگ های قهوه ای و شتری از این نوع گیاه استفاده می شود . جفت با لایه زیرین درخت بلوط می گویند .
- نیل : گیاه نیل در مناطق جنوبی رشد می کند .از این نوع گیاه برای رنگ های سبز و سرمه ای و آبی استفاده می شوند .
- زعفران : این نوع گیاه که مصرف غذایی نیز دارد و بسیار گران است برای تولید رنگ زرد مرغوب استفاده می شود .
- توت سیاه : از توت سیاه برای تولید رنگ های بنفش و قرمز تیره استفاده می شود .
- وسمه : از این نوع گیاه برای تولید رنگ های آبی و متامیل به آبی استفاده می شود .